دکستروز 5 درصد :
دکستروز 5 درصد :
دکستروز 5 درصد یک محلول استریل و ایزوتونیک است که در پزشکی به صورت تزریقی (عمدتاً از طریق ورید یا IV) استفاده میشود. اجزای اصلی آن عبارتند از:
- دکستروز (5%): دکستروز نام دیگر قند گلوکز است. “5 درصد” به این معنی است که در هر 100 میلیلیتر از این محلول، 5 گرم گلوکز خالص حل شده است.
- آب استریل (95%): حلال اصلی محلول است.
این محلول به عنوان یک مایع ایزوتونیک در نظر گرفته میشود، یعنی غلظت آن مشابه غلظت سرم خون است. این ویژگی باعث میشود بلافاصله پس از تزریق به داخل رگ، باعث انقباض یا تورم گلبولهای قرمز خون نشود.
موارد استفاده و کاربردها
- تأمین آب و قند بدن (هیدراتاسیون و انرژی):
- اصلیترین کاربرد آن، تأمین آب و الکترولیت برای بیمارانی است که قادر به نوشیدن مایعات نیستند (مثلاً پس از عمل جراحی، در دوران نقاهت یا زمانی که حالت تهوع شدید دارند).
- گلوکز موجود در آن یک منبع سریع و در دسترس انرژی برای سلولهای بدن، به ویژه مغز و گلبولهای قرمز است.
- درمان هیپوگلیسمی (قند خون پایین):
- برای بیماران دیابتی یا دیگر افرادی که دچار افت قند خون شدهاند، تزریق دکستروز 5% میتواند به سرعت سطح قند خون را به حد طبیعی بازگرداند.
- ریکاندیشن (آبرسانی مجدد) در کودکان:
- در کنار سرمهای نمکی (سالین)، از دکستروز 5% برای جبران کمآبی ناشی از اسهال و استفراغ در کودکان استفاده میشود.
- حامل برای داروها:
- از این محلول به عنوان یک رقیقکننده و حامل برای تزریق بسیاری از داروهای وریدی استفاده میشود. داروها در این محلول مخلوط و سپس به بیمار تزریق میگردند.
نحوه عملکرد
پس از تزریق وریدی، گلوکز موجود در محلول به سرعت توسط سلولهای بدن جذب و در فرآیندی به نام “گلیکولیز” به انرژی (ATP) تبدیل میشود. آب موجود در آن نیز مستقیماً به حجم خون اضافه شده و به هیدراته نگه داشتن بدن کمک میکند.
هشدارها و عوارض جانبی
اگرچه دکستروز 5% یک محلول بی�خطر محسوب میشود، اما استفاده از آن میتواند با عوارضی همراه باشد:
- افزایش قند خون (هایپرگلیسمی): به ویژه در بیماران دیابتی یا افرادی که اختلال تحمل گلوکز دارند.
- تحریک رگ و التهاب در محل تزریق (فلبیت).
- احتباس مایعات و ادم (ورم)، به ویژه در بیماران با نارسایی کلیه یا نارسایی قلبی.
- اختلال در تعادل الکترولیتها (مانند کاهش پتاسیم خون).
نکته بسیار مهم: این محلول فقط باید تحت نظر پزشک یا پرستار و در شرایط بالینی استفاده شود. خوددرمانی با تزریق سرمهای حاوی دکستروز میتواند بسیار خطرناک باشد.
تفاوت با سایر محلولهای رایج
- دکستروز 5% در مقایسه با نرمال سالین (0.9% Sodium Chloride):
- نرمال سالین حاوی سدیم و کلر است و برای جایگزینی مایعات و الکترولیتها در مواردی مانند کمآبی، شوک و خونریزی استفاده میشود.
- دکستروز 5% علاوه بر آب، انرژی نیز فراهم میکند اما الکترولیت ندارد.
- دکستروز 5% در مقایسه با دکستروز 10%، 20% و 50%:
- این محلولها غلظت گلوکز بالاتری دارند و هایپرتونیک هستند (غلیظتر از خون).
- کاربرد اصلی آنها درمان هیپوگلیسمی شدید یا تأمین تغذیه وریدی کامل (TPN) است و نمیتوان آنها را به سرعت دکستروز 5% تزریق کرد.
جمعبندی
دکستروز 5 درصد یک محلول ایزوتونیک و استریل است که به طور گسترده در پزشکی برای تأمین آب، انرژی و درمان هیپوگلیسمی خفیف استفاده میشود. استفاده از آن باید حتماً تحت نظر پرسنل مجرب پزشکی باشد تا از بروز عوارضی مانند افزایش قند خون یا Imbalance الکترولیتی جلوگیری شود.